19 Nisan 2019

Elias Canetti, Sırtlanın Kahkahası

ile izdiham

Kahkaha, o esnada ağzımızı genişçe açıp dişlerimizi ortaya çıkardığımız için bayağı bulunmuştur. Gülmenin kökeninde, kuşkusuz, bir yiyeceğin ya da avlanan bir hayvanın güvenli olduğunun düşünülmesinden duyulan sevinç vardır. Düşen bir insan, peşine düştüğümüz ve kendimiz devirdiğimiz bir hayvanı akla getirir. Her devrilmenin gülmeye sebep olmasının nedeni, yıkılanın çaresizliğini, istersek ona avlanan bir hayvan muamelesi yapabileceğimizi anımsatmasıdır. Tasvir edilen olaylar dizisini devam ettirip onu gerçekten yeseydik, gülmezdik. Onu yemek yerine ona güleriz. Gülmeye sebep olan, yiyeceğimizi elimizden kaçırmış olmak, daha önce Hobbes’un da söylediği gibi birden duyulan üstünlük hissidir. Fakat o, bu duygunun yalnızca söz konusu üstünlüğün devamı gelmediğinde yükselerek kahkahaya ulaştığını eklememişti. Hobbes’un gülme anlayışı, gerçekle yarı yarıya örtüşüyor; aslında “hayvani” kökenine, belki de hayvanlar gülmediğinden, ulaşamıyor. Fakat hayvanlar, gerçekten arzulamaları durumunda, kendilerini ulaşabilecekleri hiçbir yiyecekten mahrum etmez. Sadece insan, nihayetine eren yeme sürecinin yerine simgesel bir eylemi ikame etmeyi öğrenmiştir. Öyle geliyor ki, diyaframdan kaynaklanan ve gülmeye özgü olan hareketler, vücudun bazı mideye indirme hareketlerinin yerine geçebilirler.


İnsan kahkahasına gerçekten benzeyen bir ses çıkaran yegâne hayvan sırtlandır. Bu ses, tutsak bir sırtlanın önüne yiyecek bir şey koyup, ardından hayvan kapacak vakti bulamadan birden çekip alarak yapay bir şekilde meydana getirilebilir. Sırtlanlar özgürken besinlerinin leşlerden oluştuğunu hatırlamakta fayda var. Böylece diğerlerinin, ne kadar sık yemeyi arzuladığı birçok şeyi gözlerinin önünde kapıp kaçtığını tasavvur edebiliriz.

Elias Canetti, Hayvanlar Üzerine, Sel Yayıncılık, Çeviri: Levent Konca

İZDİHAM