11 Nisan 2022

Erdem Öztaşa, Kelimelerde Kadını Aramak

ile onurkorkmaz

Kelimelerin büyülü dünyasında “hakikat”i aramak çoğu insanın teşebbüs ve tecrübe ettiği bir deneyimdir, ancak kelimelerde “kadın”ı aradınız mı daha önce?

Eski Yunanca’dan kadın’ın ne’liğine dair birkaç örnek vermek istiyorum. Öncelikle ἡ ἀρχή ile başlayalım. Dişil bir isim olan ἡ ἀρχή şu anlamlara gelir: “başlangıç, ilke”. En azından temel anlamları budur. Yuhanna İncil’i şöyle başlar: Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος. Ne demek bu? Yani “başlangıçta kelime vardı”. Burada “başlangıç” kelimesi ἡ ἀρχή (arkhe)’dir. O halde kadın başlangıçtır, hayatın nüvelendiği membadır diyebilir miyiz?

Bir diğer kelime “hakikat” anlamına gelen ἡ ἀλήθεια kelimesidir. Kadın hakikattir, gerçekliğin kaynak bulduğu noktadır. Ayrıca Latince’de de veritas aynı anlama gelir ve Latince’de de “veritas” dişil bir isimdir.

Bir diğer kelime “barış” anlamına gelen ἡ εἰρήνη kelimesidir. Kadın insanın sükunete erdiği evdir, kadın barış ve huzurdur insanlık için.

Gelelim asıl önemli kelimeye… “Kader” anlamına gelen ἡ μοῖρα kelimesi de “hisse, pay” anlamlarına şamil olmakla birlikte dişil bir isimdir ve ilginçtir aman Eski Yunanca’da “kader” anlamına gelen kelimelerin neredeyse hepsi dişildir; εἱμαρμένη -ης, ἡ

Devam edelim. İlham perileri “Musalar” veya “Musa” da dişildir Eski Yunanca’da: Μοῦσα, ης, ἡ. Gerçekten de öyle değil mi? Kadınlar sanatın ortaya çıkarılmasında erkeği doğurtan varlıklar değil mi? Şiir… Kadın hem kaderin başlangıcıdır -çünkü insanı doğurur- hem de sanatsal üretimin başlangıcıdır çünkü erkeği mânâda -çoğu zaman- gebe bırakır.

Mesela “bilgelik” dişil bir isimdir: ἡ σοφία. “Bilgelik sevgisi” anlamına gelen “felsefe” belki de “kadın sevgisi”dir, evreni nasıl anlayabiliriz kadın’ı anlamadan? Yaratım’ı nasıl betimleyebiliriz kadın’ı betimlemeden?

Pekala, “sağlık” anlamına gelen ἡ ὑγίεια da dişil bir isimdir. Çünkü kadın insanı ruhsal anlamda dinginleştirir. Bir çocuğun sakinleştiği yer anne kucağıdır.

Son olarak bir başka şeyi daha paylaşıp yazıyı noktalamak istiyorum. “Ruh” anlamına gelen ἡ ψυχή sizce dişil mi? Elbette dişil bir isim. Kadın ruh’a teşmil bir varlıktır, ruh’un mücessem hâlidir. Ayrıca şunu da belirtmek isterim ki ἡ ψυχή sadece “ruh” değil aynı zamanda “kelebek” anlamına da gelir. Yunanlar ruh’u kelebeklere benzetmiştir; bir anda bedenden çıkıp kanatlanan kelebekler… Ateşin etrafında turlayan kelebekler… Kanatları yanan ve öylece ölen kelebekler… Kanat deyince aklıma Homeros’un “kanatlı kelimeler” benzetmesi geldi bir ânda. Homeros’a göre “kelimeler” kanatlıdır ve ağızdan bir kere çıkarsa geri döndürmeniz mümkün değildir. Çünkü kelime ağızdan çıkar ve kalbe gelir. Kalp… O da Eski Yunanca’da dişil bir isimdir: ἡ καρδία. Daha ne olsun?