11 Mart 2016

Hatice Büşra Benli Franz Kafka’nın Dönüşüm Kitabı Hakkında Yazdı

ile izdiham

Franz Kafka’ nın “Dönüşüm” kitabı muhakkak ilk kez ben tarafından kaleme alınmıyor ve tabii kitabı okuyan ilk insan da ben değilim. Kafka’ nın kitaplarını yayınlamadan fikir danıştığı dostu ya da mektuplarında yazdığı öyküden bahsettiği sevgilisi Felice Bauer olsam buna ihtimal verebilirdik. Zaten Kafka’ nın sevgilisi olsam cevab-ı mektubumda Dönüşüm için muhtemelen “ Sevgilim ben böcekten korkarım kitabı bu sebeple okuyamam, rica ederim bu bahsi kapatalım ama seni özledim” yazardım. Daha önce Dönüşüm hakkında kaleme alınmış yazılardan farklı şeyler söylemeyeceğim belki ama iddia ediyorum kitap hakkında yazan kimse kitabı kaşınarak ve korkarak okumamıştır. Özellikle gündüz vakitleri ve mümkün mertebe kalabalık ortamlarda kitabı okumayı tercih ettim. Çünkü sayfalar ilerledikçe pantolonunuzun paçasından diz kapağınıza doğru ilerlemekte olan bir böcek hissediyorsunuz. Zaten böcekler toprağın altında görevlerini yaparken güzeller. Lütfen böceklerden korkuyorsanız yazıyı okumayın kimsenin kendisini kötü hissetmesini istemem. Kafka sevgilisi Felice Bauer’ e bir mektubunda öyküsü için tam olarak şunları söylüyor;

“ Sevgilim!
Seni düşünerek dinlenmek için şimdi bir yana bıraktığım bu öykü, nasıl da eşi benzeri bulunmaz bir iğrençlikte! Şimdiden yarıyı biraz geçmiş durumda ve ben genelde de bu öyküden memnun değilim, ama iğrençliği hiç kuşkusuz sınırsız, ve gördüğün gibi, bu tür şeyler içinde seni de barındıran, senin içinde oturmaya katlandığın aynı yürekten geliyor.”

DÖNÜŞÜM SANCISI VE GREGOR

“ Gregor Samsa bir sabah bunaltıcı düşlerden uyandığında, kendini yatağında dev bir böceğe dönüşmüş olarak buldu.”

Bir sabah aşık, hasta ya da mutlu uyanabilirsiniz Kafka ise roman kahramanı Gregor’ u bir sabah aniden böcek olarak uyandırdı. Kafka Necip Fazıl’ ın Bir Adam Yaratmak kitabını okusa eminim Dönüşüm’ ü kaleme alırken bir kez daha düşünürdü. Her sabah haklı gerekçesi olmadan sadece oradan oraya koşan, ayak altında dolaşmaktan başka işe yaramayan modern insan da her sabah böcek olarak uyanıyordu. Üstelik böcekler o kadar onurluydu ki onlar yükseğe çıkmak için sadece sağlam bacaklara ihtiyaç duyarken insanoğlu daha yükseğe çıkmak için bir başkasının sırtını aradı. Kafka haksız sayılmazdı kredi çekip yaptığı düğünden hayırlı evlat bekleyen, fil dişi kulesine müteahhit arayan, çocuklar öldüğünde gülebilen insanoğlunu yazmaktansa kimseye diyecek sözü olmayan söz gelimi kıramayan bir kalbi ya da öldürmeyi dahi bilmeyen bir terliklik ömrü olan çirkin bir böceği yazmak dünyaya yapılacak belki en zarif ikramdı.

Gregor Samsa dönüştüğü günden beri odasındaydı ve her şey yerli yerindeydi tüm gününü odanın içinde dört dönerek bitiriyordu. Tek eğlencesi tavanda asılı kalmaktı bir böcek için fazla monoton bir hayatı olmalıydı. Mesela hiç öğrenci evinde genç bir kızı korkutmamıştı ya da kanalizasyon borularında yüzmemişti. Düşünceli annesi o odada daha rahat hareket etsin diye odayı boşaltmaya karar verdi. Kafka böceğin yalnızlığını insanın yalnızlığından daha onurlu bulmuş olmalıydı. Zira insan en çok kalabalıklar içinde yalnızdır ve yalnızlığı ile annesi olmadan mücadele eder. Ani bir kararla odayı boşaltmaktan vazgeçti annesi;
“…ayrıca eşyaları odadan uzaklaştırdığımız takdirde, iyileşmesinden tümüyle ümidimizi kestiğimizi ve onu acımasızca kendi haline bıraktığımızı göstermiş olmaz mıyız ? Bence en iyisi, odayı eskiden nasıl idiyse aynen öyle korumaya çalışmamızdır, böylece Gregor yine aramıza döndüğünde her şeyi eskisi gibi bulur, arada olup bitenleri unutması da o ölçüde kolaylaşır.”

Kederli bir insan olarak uyuduğu bir gece böcek olarak uyanan oğlu neden yine bir sabah tekrar insan olmasındı. Anneler hep ümitvardır roman kahramanı dahi olsa. Ne kadar görmeye dayanamasa da oğlu Gregor için hakkıyla üzülüyordu. Onun geri döndüğünde nasıl alışacağını düşünüp vicdan azabı çekmişti. Çünkü vicdanın dili, dini, rengi, ırkı yoktu.

Gregor ve ailesi için gittikçe çekilmez hal alan yaşantısı nihayete ermek üzereydi. O talihsiz günden beri Gregor’ u anlayıp onunla konuşan tek kişi kız kardeşi olmuştu. Bir böceğin abisi olduğu düşüncesine haddinden fazla katlanmış olmalıydı ki bir gün “ ondan artık kurtulmalıyız “ deyip isyan ettiğinde anne babası ona sorgusuz sualsiz hak verdi. İnsan sevdiklerine dahi mide bulandırmadığı müddetçe katlanabilen bir canlıydı. Böcek olduğunuzda makyajlı bir yüzünüz olmaz mesela ya da ev kirasını da ödeyemezsiniz bunlar insanların birbirinden iğrenmemesi için gerekli asgari koşullardır. Kafka modern zamanlar için en haklı adamdı.

KAFKA’ YA ÜZÜLMEK

Franz Kafka’ nın birçok dile çevrilen ve ilk kez 1915’ te yayınlanan ve kendi tabiri ile “eşi benzeri bulunmaz bir iğrençlikte” diye bahsettiği bu kitap insanın buhranını en iyi özetleyen satırlara sahip. Açık konuşmak gerekirse kitabı bitirdiğimde Kafka adına üzüldüm bu kadar karanlıkla nasıl yaşamış hala anlamış değilim. O kadar kederi nereye sığdırmış, nasıl taşımış bilmiyorum. Bir gün üzerine terlikle koşmanızı gerektirecek bir böcek görürseniz gerekli hamleyi yapmadan önce lütfen bir kez daha düşünün ve Kafka’ nın hatrına kürek kullanın.

Hatice Büşra Benli
İZDİHAM